سوئال: ئەقىيدە كەلىمىسىنىڭ مەنىسى نېمە؟

ج:

مەدھىيە ئاللاھقا بولسۇن.

ئەقىيدىلەر بولسا كىشى روھلىرى ئۇنىڭغا ئىشىنىدىغان ، ھەمدە قەلبلەر ئۇنىڭ بىلەن ئارام تاپىدىغان ، ئىگىلىرى جەزىم قىلىدىغان ، ھېچقانداق شەك-شۈبھى ياكى دىلغۇللۇق ئارلىشالمايدىغان ئىشلاردۇر.

ئەرەب تىلىدىكى [ئەقىيدە] كەلىمىسى [عقد ئەقەدە] سۆز تومۇرىدىن ئىلىنغان بولۇپ ، مەنىسى : لازىم بولماق ،جەزىم قىلماق ، مۇقىملاشتۇرماق . قۇرئاندا كەلدىكى :

[ ﺍﻟﻠﻪ ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺳﻪﻫﯟﻩﻧﻠﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻗﻪﺳﯩﻤﯩﯖﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﺎﯞﺍﭘﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﻤﺎﻳﺪﯗ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﻪﺳﺘﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ(يەنى ،ئۆزۈڭلەرگە لازىم قىلغان ياكى ۋاجىپ قىلغان) ﻗﻪﺳﯩﻤﯩﯖﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﺎﯞﺍﭘﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﯩﺪﯗ ،...] (مائىدە(داستىخان): 87)

ئەرەپچە كەلىمە[تعقيد الأيمان تەئېقىيدۇل ئەيمان (قەسەمنى چىڭ چەگمەك )] پەقەت قەلبنىڭ مەقسەت قىلىشى ۋە ئىرادە قىلىشى بىلەنلا بولىدۇ. عقد الحبل ئەقەدەل ھەبەل دىيىلسە ، ئۇنىڭ مەنىسى: ئارغامچىنى چەگدى، بولىدۇ.ھەمدە [الاعتقاد ئىېتىقاد] كەلىمىسىمۇ ئوخشاشلا ئەقەدە(چىگىش،باغلاش ،چىڭىتىش) سوز تومۇرىدىن ئىلىنغان . [اعتقدت كذا ئىېتىقەدتۇ كىزا(مەن مۇنداق ئىشەندىم ] دىيىلسە ئۇنىڭ مەنىسى : ئۇنى قەلبىمدە جەزىملەشتۈردۈم بولۇپ ، بۇ بولسا جەزىم قىلغۇچى ئەقىلنىڭ ھۆكمى بولىدۇ.

ئەمدى شەرىئەتتىكى ئەقىيدە بولسا : مۇسۇلمان ، قەلبىدە ئىككىلەنمەستىن ،شەكلەنمەستىن ئىشىنىشى ۋە قەتئىي جەزىم قىلىشىقا تىگىشلىك بىلىش ئىشلىرى بولۇپ ، ئاللاھ ئۇلارنى كىتابى ياكى پەيغەمبىرىگە(ئاللاھنىڭ تەرپلەشلىرى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) ۋەھىي قىلىش ئارقىلىق خەۋەر قىلغان.

ئاللاھ بىزنى ئىشىنىشكە بۇيرىغان ئەقىيدىلەرنىڭ ئاساسلىرى بولسا ئاللاھنىڭ مۇنۇ سۆزىدە تىلغا ئىلىنىدۇ:

[ ئاللاھ ئەلچىسى پەرۋەردىگارىدىن نازىل قىلىنغان نېمىگە(قۇرئانغا) ئىشەندى، مۇئىمىنلەرمۇ ھەم. ھەممەيلەن ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابلىرىغا ۋە ئۇنىڭ ئەلچىلىرىگە ئىشەندى ،(ئۇلار): ئۇنىڭ ئەلچىلىرىدىن ھېچقايسىسىنى ئايرىۋەتمەيمىز . (دەيدۇ) .ھەمدە ئۇلار: بىز ئاڭلىدۇق ۋە بويسۇندۇق . كەچۈرۈمىڭنى (تىلەيمىز)، پەرۋەردىگارىمىز ، (ھەممە) قايتىپ بارىدىغان جاي سىنىڭ دەرگاھىڭدۇر، دەيدۇ.] (بەقەرە(ئىنەك): 285).

ۋە شۇنىڭدەك بۇلارغا پەيغەمبەر(ئاللاھنىڭ تەرپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) مەشھۇر جەبرائىل ھەدىيسىدە مۇنداق دەپ ئىنىقلىما بەردى:

[ئىيمان(ئىشىنىش) : ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابىغا ، (ئاخىرەتتە)ئۇنىڭ بىلەن ئۇچرۇشۇشقا ۋە ئەلچىلىرىگە ئىشىنىشىڭ ھەمدە كىيىنكى تېرىلىشكە ئىشىنىشىڭدۇر .]

شۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلامدىكى ئەقىيدە بولسا: ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بېرىشى ئارقىلىق بىلىنگەن ھەمدە مۇسۇلماننىڭ قەلبى ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بەرگەن ئىشلارغا چىڭ ئىشىنىشى ۋە جەزىم قىلىشى لازىم بولىدىغان مەسىلىلەردۇر .

مەنبە: ئىبنۇ ئۇسەيمىيننىڭ "ئىتىقاد چېقىنى"شەرھى ، ئۇمەر ئەشقەرنىڭ "ئاللاھ ھەققىدىكى ئەقىيدە"

http://islam-qa.com/index.php?ref=951&ln=ara

ئەقىيدە كەلىمىسىنىڭ مەنىسى نېمە؟

سوئال: ئەقىيدە كەلىمىسىنىڭ مەنىسى نېمە؟ج:
مەدھىيە ئاللاھقا بولسۇن.
ئەقىيدىلەر بولسا روھ ئۇنىڭغا ئىشىنىدىغان ، ھەمدە قەلبلەر ئۇنىڭ بىلەن ئارام تاپىدىغان ، ئىگىلىرى جەزىم قىلىدىغان ، ھېچقانداق شەك-شۈبھى ياكى دىلغۇللۇق ئارلىشالمايدىغان ئىشلاردۇر.
ئەرەب تىلىدىكى [ئەقىيدە] كەلىمىسى [عقد ئەقەدە] سۆز تومۇرىدىن ئىلىنغان بولۇپ ، مەنىسى : لازىم بولماق ،جەزىم قىلماق ، مۇقىملاشتۇرماق . قۇرئاندا كەلدىكى :
[ ئاللاھ سىلەرنى سەھۋەنلىك بىلەن قىلغان قەسىمىڭلار ئۈچۈن جاۋاپكارلىققا تارتمايدۇ . لېكىن سىلەرنى قەستەن قىلغان (يەنى ،ئۆزۈڭلەرگە لازىم قىلغان ياكى ۋاجىپ قىلغان) قەسىمىڭلار ئۈچۈن جاۋاپكارلىققا تارتىدۇ ،...] (مائىدە(داستىخان): 87)
ئەرەپچە كەلىمە[تعقيد الأيمان تەئېقىيدۇل ئەيمان (قەسەملەرنى چەگمەك )] پەقەت قەلبنىڭ مەقسەت قىلىشى ۋە ئىرادە قىلىشى بىلەنلا بولىدۇ. عقد الحبل ئەقەدەل ھەبەل دىيىلسە ، ئۇنىڭ مەنىسى: ئارغامچىنى چەگدى، بولىدۇ.ھەمدە [الاعتقاد ئىېتىقاد] كەلىمىسىمۇ ئوخشاشلا ئەقەدە(چىگىش،باغلاش ،چىڭىتىش) سوز تومۇرىدىن ئىلىنغان . [اعتقدت كذا ئىېتىقەدتۇ كىزا(مەن مۇنداق ئىشەندىم ] دىيىلسە ئۇنىڭ مەنىسى : ئۇنى قەلبىمدە جەزىملەشتۈردۈم بولۇپ ، بۇ بولسا جەزىم قىلغۇچى ئەقىلنىڭ ھۆكمى بولىدۇ.
ئەمدى شەرىئەتتىكى ئەقىيدە بولسا : بىر مۇسۇلمان قەلبىدە ئىككىلەنمەستىن ،شەكلەنمەستىن ئىشىنىشى ۋە قەتئىي جەزىم قىلىشى لازىم بولغان بىر قاتار بىلىشلار بولۇپ ، ئاللاھ ئۇلارنى كىتابى ياكى پەيغەمبىرىگە(ئاللاھنىڭ تەرپلەشلىرى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) ۋەھىي قىلىش ئارقىلىق خەۋەر قىلغان.
ئاللاھ بىزنى ئىشىنىشكە بۇيرىغان ئەقىيدىلەرنىڭ ئاساسلىرى بولسا ئاللاھنىڭ مۇنۇ سۆزىدە تىلغا ئىلىنىدۇ:
[ ئاللاھ ئەلچىسى پەرۋەردىگارىدىن نازىل قىلىنغان نېمىگە(قۇرئانغا) ئىشەندى، مۇئىمىنلەرمۇ ھەم. ھەممەيلەن ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابلىرىغا ۋە ئۇنىڭ ئەلچىلىرىگە ئىشەندى ،(ئۇلار): ئۇنىڭ ئەلچىلىرىدىن ھېچقايسىسىنى ئايرىۋەتمەيمىز . (دەيدۇ) .ھەمدە ئۇلار: بىز ئاڭلىدۇق ۋە بويسۇندۇق . كەچۈرۈمىڭنى (تىلەيمىز)، پەرۋەردىگارىمىز ، (ھەممە) قايتىپ بارىدىغان جاي سىنىڭ دەرگاھىڭدۇر، دەيدۇ.] (بەقەرە(ئىنەك): 285).
ۋە شۇنىڭدەك بۇلارغا پەيغەمبەر(ئاللاھنىڭ تەرپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) مەشھۇر جەبرائىل ھەدىيسىدە مۇنداق دەپ ئىنىقلىما بەردى:
[ئىيمان(ئىشىنىش) : ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابىغا ، (ئاخىرەتتە)ئۇنىڭ بىلەن ئۇچرۇشۇشقا ۋە ئەلچىلىرىگە ئىشىنىشىڭ ھەمدە كىيىنكى تېرىلىشكە ئىشىنىشىڭدۇر .]
شۇنىڭ ئۈچۈن مۇسۇلماندىكى ئەقىيدە بولسا: ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بېرىشى ئارقىلىق بىلىنگەن ھەمدە ئۇنىڭ قەلبى ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بەرگەن ئىشلارغا چىڭ ئىشىنىشى ۋە جەزىم قىلىشى لازىم بولىدىغان مەسىلىلەردۇر .
مەنبە: ئىبنۇ ئۇسەيمىيننىڭ "ئىتىقاددىن بىر لوقما"شەرھى ، ئۇمەر ئەشقەرنىڭ "ئاللاھ ھەققىدىكى ئەقىيدە"

Faiwa

قەبرىدىكى ھاياتنىڭ خاراكتىرى سۇئال نومۇرى 9381 سۇئال :ئۆلگەن ئادەم قەبرىدە ھايات دىيىلسە ، ئۇ ئۇنىڭ ئىلگىركى ھاياتىغا ئوخشامدۇ ؟ ئۇنىڭ قانچە ئەزاسى ئۇنىڭغا قايتىپ كىلىدۇ ؟ ئۇ قەبرىسىدە قانچە ئۇزۇن ھايات تۇرىدۇ ؟ ئەگەر ئۆلگەن ئادەمنىڭ جەسىتى سوراققا تارتىلسا ، ھىندىلار ، ياپونلار ، ۋە باشقىلارغا ئوخشاش جەسىتى كۆيدۈرلىدىغانلارنىڭ ئەھۋالى قانداق بولىدۇ ؟ ئۇلارنى سوراق قىلىش قەيەردە ئىلىپ بىرىلىدۇ؟ دوختۇر ئوپىراتسىيە ئىلىپ بارغاندا ، ئۇ بىمارنىڭ تۇيغۇسىنى ناركوز دورىلىرى بىلەن يوق قىلىدۇ . ئەمدى بۇ ئۆلۈم توغىرسىدا ئۇنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى سورىماقچىمەن ؟
جاۋاپ:
مەدھىيە ئاللاھقا بولسۇن ھەربىر ئەر ۋە ئايال مۇئىمىننىڭ ئاللاھ كىتابىدا ، ياكى پەيغەمبىرىنىڭ(ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) تىلىدا ئۇلارغا خەۋەر قىلغان ئاخىرەت ، ھىسابات ، جەننەت ، دوزاخقا مۇناسىۋەتلىك ۋە ئۆلۈم ،قەبرە ، ئۇنىڭدىكى ئازاپ ۋە نىئىمەتلەرگە مۇناسىۋەتلىك بارلىق ئىشلارغا مۇقەددەس قۇرئان ياكى پاك سۈننەتتە كەلگەن باشقا غەيبى نەرسىلەرگە ئىشەنمىگى لازىم . بىز ئۇنىڭغا ئىشىنىشىمىز ۋە ئۇنى قوبۇل قىلىشىمىز لازىم . چۈنكى ، بىز بىلىمىزكى ، پەرۋەردىگارىمىز بىزگە ئېيىتقان ۋە خەۋەر قىلغان بارلىق بارلىق نەرسىدە راستچىل . ئاللاھ مۇنداق دىگەن : « ئاللاھنىڭ سۆزلىرىدىن راستراق كىمنىڭ سۆزى بار ؟ » [ نىسا ( ئاياللار ) : 122 ] ، « ئاللاھتىنمۇ راست سۆزلۈك كىم بار ؟» [ نىسا ( ئاياللار ) : 87 ] بىز بىلىمىزكى ، ئاللاھ ئەلچىسى (ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) كىشىلەرنىڭ ئىچىدە ئەڭ راستچىل بولۇپ ، ئۇ ھەرگىز كۆڭۈل خاھىشى بىلەن سۆزلىمەيدۇ ، ئۇ پەقەت ئۇنىڭغا ئىلھام قىلىنغان ۋەھىي . سەھىيھ ھەدىيستە ئىسپاتلانغان ھەرقانداق نەرسە مەيلى بىز ئۇنى تولۇق چۈشەنمىسەكمۇ ، ئۇنىڭغا ئىشىنىشىمىز لازىم . شۇڭلاشقا بىزنىڭ قىلىشقا تىگىشلىك ئىشىمىز _ ئاخىرەت ئىشلىرى ، جەننەت ، دوزاخ ، جەننەت كىشىلىرىنىڭ نازۇ-نىئېمەتلىرى ، دوزاخ كىشىلىرىنىڭ ئازاپ-ئوقۇبەتلىرى ھەققىدە دىيىلگەن نەرسىلەرگە ، ھەمدە قەبرىدىكى كىشىنىڭ ئازاپلىنىشى ياكى نىئېمەتلىنىشى ۋە ئۇنىڭ روھىنىڭ ئۇنىڭغا قايتىپ كىلىشىدىن ئىبارەت پاكىتقا ئىشىنىش . بۇنىڭ ھەممىسى راست ۋە قۇرئان ، ھەدىيس تېكىستلىرىدە بايان قىلىنغان . شۇڭا بىز ئۇنىڭغا بويسۇنىشىمىز ھەمدە بىز قۇرئاندىن ئۆگەنگەن ، ياكى سەھىيھ ھەدىيستە نەقىل قىلىنغان ياكى ئىسلام ئالىملىرى بىرلىككە كەلگەن ھەر قانداق نەرسىگە ئىشىنىشىمىز لازىم . ئاندىن ئەگەر ئاللاھ بىر مۇئىمىن ئەر ياكى ئايالغا ئۇنىڭدىكى ھىكمەت ۋە سىرلارنى بىلدۈرۈش بىلەن مىننەت قىلسا ، ئۇنداقتا بۇ ياخشىلىق ئۈستىگە ياخشىلىق ، نۇر ئۈستىگە نۇر ، بىلىم ئۈستىگە بىلىم . شۇڭا ئۇ ئاللاھنى مەدھىيلىسۇن ھەمدە ئۇ ئۇنىڭغا ئاتا قىلغان بىلىم –مەرىپەت ، ۋە ئەقىل-پاراسەت ئۈچۈن تەشەككۈر ئېيىتسۇن ، تاكى ئۇنىڭ بىلىمى ۋە خاتىرجەملىكى ئاشسۇن . قەبرىدىكى سوراققا تارتىش ۋە ئۆلگۈچىنىڭ ئەھۋالى توغىرسىدا ، بۇ سۇئال-سوراق ھەقىقىي بولۇپ ، ئۆلگۈچىنىڭ روھى ئۇنىڭغا قايتۇرلىدۇ . ئاللاھنىڭ ئەلچىسىدىن (ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) نەقىل قىلىنغان خەۋەرلەر سەھىيھ بولۇپ ، مىيىتنىڭ قەبرىدىكى ھاياتى ئۇنىڭ بۇدۇنيادىكى ھاياتىغا ئوخشىمايدۇ . ئۇ بەرزەختىكى ئالاھىدە ھايات بولۇپ ، ئۇنىڭ بۇدۇنيادىكى يىمەك-ئىچمەك ۋە باشقا نەرسىلەرگە مۇھتاج بولىدىغان ھايات ئەمەس . بەلكى ئۇ سۇئال ۋە جاۋاپلارنى چۈشىنەلەيدىغان ئالاھىدە ھايات بولۇپ ، ئىككى پەرىشتە ئۇنىڭدىن : پەرۋەردىگارىڭ كىم؟ دىنىڭ نىمە؟ پەيغەمبىرىڭ كىم ؟ دەپ سۇئال سورايدۇ . مۇئىمىن بولسا :"پەرۋەردىگارىم ئاللاھ ، دىنىم ئىسلام ، پەيغەمبىرىم مۇھەممەد" دەيدۇ ، ھەربىر مۇئمىن مۇشۇنداق جاۋاپ بىرىدۇ . ھەمدە ئۇنىڭغا : "سەن بۇ كىشى ھەققىدە نىمىلەرنى بىلىسەن ؟ " دىيلىدۇ ، ئۇ : " ئۇ بولسا ئاللاھنىڭ ئەلچىسى ، ئۇ بىزگە توغرا يولنى ئىلىپ كەلدى . بىز ئۇنىڭغا ئىشەندۇق ۋە ئەگەشتۇق ." ئۇنىڭغا : " بىز سىنىڭ مۇئىمىن ئىكەنلىكىڭنى بىلەتتۇق ." دىيلىدۇ . ھەمدە ئۇنىڭغا جەننەتكە بىر ئىشىك ئىچىلىدۇ ھەمدە ئۇ جەننەتنىڭ ئارامىنى ۋە نازۇ-نىئېمەتلىرىنى ھىس قىلىدۇ . ۋە دىيلىدۇ : " مانا بۇ تاكى ئاللاھ سىنى ئۇنىڭغا تىرىلدۈرگىچە سىنىڭ ئورنۇڭ بولىدۇ . ھەمدە ئۇنىڭغا دوزاختىكى ئورنى كۆرسىتىلىدۇ . ئۇنىڭغا : " ئەگەر سەن ئاللاھنى ئىنكار قىلغان بولساڭ ، مۇشۇ سىنىڭ ئورنۇڭ بولاتتى ، بىراق ئاللاھ ئۇنىڭدىن سىنى ئۆز پاناھىدا ساقلىدى ، سەن ئاخىرى جەننەتتە بولدۇڭ . " دىيلىدۇ . كاپىرغا نىسبەتەن ، ئۇنىڭدىن پەرۋەردىگارى ، دىنى ۋە پەيغەمبىرى توغىرسىدا سۇئال سورالسا ، ئۇ : " ھە! ھە! مەن بىلمەيمەن . مەن كىشىلەرنىڭ بىر نەرسە دەۋاتقىنىنى ئاڭلاپ ، شۇنىڭغا ئوخشاش دىدىم . ئاندىن ئۇ بىر بازغان بىلەن ئۇرىلىدۇ ، شۇنىڭ بىلەن ئۇ چىرقىرايدۇ . ئۇنى ئىككى يۈك ،يەنى ئىنسان ۋە جىندىن باشقا ھەممە نەرسە ئاڭلايدۇ ، ئۇنى ھايۋانلارمۇ ئاڭلايدۇ .ئاندىن ئۇنىڭغا دوزاخقا بىر ئىشىك ئىچىلىدۇ ، ھەمدە قەبرىسى تارايتىلىدۇ ، ئاخىرى ئۇنىڭ قوۋۇرغىلىرى بىر-بىرىگە كىرىشىپ كېتىدۇ ۋە ئۇنىڭ قەبرىسى دوزاخ ئورەكلىرىدىن بىر ئورەككە ئوخشاش بولىدۇ . ئۇنىڭغا دوزاخقا بىر ئىشىك ئىچىلىدۇ ھەمدە ئۇنىڭدىن ئۇنىڭ ھارارىتى ۋە ئازابى كىلىپ تۇرىدۇ . ئۇنىڭغا : " ئاللاھ تاكى سىنى ئۇنىڭغا تىرىلدۈرگىچە مۇشۇ سىنىڭ ئورنۇڭ بولىدۇ ." دىيلىدۇ . ئاندىن ئۇنىڭغا جەننەتكە بىر ئىشىك ئىچىلىدۇ ھەمدە ئۇنىڭغا جەننەتتىكى ئورنى كۆرسىتىلىدۇ ۋە ئۇنىڭغا : " ئەگەر ئاللاھ سىنى يىتەكلىگەن بولسا ، مۇشۇ سىنىڭ ئورنۇڭ بولاتتى ." دىيلىدۇ . بۇنىڭدىن بىز قەبرىنىڭ يا جەننەت باغچىلىرىدىن بىر باغچا ، يا دوزاخ ئورەكلىرىدىن بىر ئورەكلىكىنى بىلىۋالىمىز . ئەمدى سۇغا غەرىق بولۇش ، كۆيدۈرلۈش ، ياكى ياۋايى ھايۋانلارنىڭ يىيىشى بىلەن ئۆلگەنلەرگە كەلسەك ، ئۇلارنىڭ روھلىرى ئازاپ ياكى نىئېمەتدىن ئۈلىشى بار . ھەمدە روھلار ئۇلارنىڭ قۇرۇقلۇقتىكى ، دىڭىزدىكى ياكى ھايۋانلارنىڭ قورسىقىدىكى جەسەتلىرىگە ئاللاھنىڭ خالىغىنىچە كىلىدۇ . بىراق ئازاپ ياكى نىئېمەتنىڭ كۆپىنچىسى قىپقالغان روھىغا بولىدۇ ، مەيلى نىېمەت ئىچىدە بولسۇن ، ياكى ئازاپ ئىچىدە بولسۇن ، مۇئىمىننىڭ روھى جەننەتكە كېتىدۇ . پەيغەمبەر(ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) مۇنداق دىگەن : « مۇئىمىننىڭ روھى بىر قۇش بولۇپ ، جەننەتنىڭ دەرەخلىرىگە ئىسىلىدۇ ۋە ئۇنىڭ مىۋىلىرىنى يەيدۇ ، كاپىرنىڭ روھى دوزاخقا كېتىدۇ . » ھەر بىر مۇسۇلمان ئەر ۋە ئايال ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى (ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) خەۋەر قىلغان نەرسىنى قوبۇل قىلىشى ، ھەمدە ئۇ ھەقتە ئاللاھ ئىرادە قىلغان رەۋىشتە ئىشىنىشى كىرەك . گەرچە بىر قىسىم مەنىلەر ئۇنىڭغا يۇشۇرۇن بولسىمۇ . ئاللاھ مۇكەممەل ھىكمەتكە ئىگە . ئاللاھ پاك ! [ يىتۈك ئالىم پېشىۋا ئابدۇل ئەزىيز بىن ئابدۇللاھ بىن باز نىڭ تۈرلۈك ماقالىلەر ۋە فەتىۋالار توپلىمى كىتابى ، 338-ب ]

aqiyde

WritePrevNextInfo();



-->

سوئال: ئەقىيدە كەلىمىسىنىڭ مەنىسى نېمە؟
ج:
مەدھىيە ئاللاھقا بولسۇن.
ئەقىيدىلەر بولسا روھ ئۇنىڭغا ئىشىنىدىغان ، ھەمدە قەلبلەر ئۇنىڭ بىلەن ئارام تاپىدىغان ، ئىگىلىرى جەزىم قىلىدىغان ، ھېچقانداق شەك-شۈبھى ياكى دىلغۇللۇق ئارلىشالمايدىغان ئىشلاردۇر.
ئەرەب تىلىدىكى [ئەقىيدە] كەلىمىسى [عقد ئەقەدە] سۆز تومۇرىدىن ئىلىنغان بولۇپ ، مەنىسى : لازىم بولماق ،جەزىم قىلماق ، مۇقىملاشتۇرماق . قۇرئاندا كەلدىكى :
[ ﺍﻟﻠﻪ ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺳﻪﻫﯟﻩﻧﻠﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻗﻪﺳﯩﻤﯩﯖﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﺎﯞﺍﭘﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﻤﺎﻳﺪﯗ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﻪﺳﺘﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ(يەنى ،ئۆزۈڭلەرگە لازىم قىلغان ياكى ۋاجىپ قىلغان) ﻗﻪﺳﯩﻤﯩﯖﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﺎﯞﺍﭘﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﯩﺪﯗ ،...] (مائىدە(داستىخان): 87)
ئەرەپچە كەلىمە[تعقيد الأيمان تەئېقىيدۇل ئەيمان (قەسەمنى چىڭ چەگمەك )] پەقەت قەلبنىڭ مەقسەت قىلىشى ۋە ئىرادە قىلىشى بىلەنلا بولىدۇ. عقد الحبل ئەقەدەل ھەبەل دىيىلسە ، ئۇنىڭ مەنىسى: ئارغامچىنى چەگدى، بولىدۇ.ھەمدە [الاعتقاد ئىېتىقاد] كەلىمىسىمۇ ئوخشاشلا ئەقەدە(چىگىش،باغلاش ،چىڭىتىش) سوز تومۇرىدىن ئىلىنغان . [اعتقدت كذا ئىېتىقەدتۇ كىزا(مەن مۇنداق ئىشەندىم ] دىيىلسە ئۇنىڭ مەنىسى : ئۇنى قەلبىمدە جەزىملەشتۈردۈم بولۇپ ، بۇ بولسا جەزىم قىلغۇچى ئەقىلنىڭ ھۆكمى بولىدۇ.
ئەمدى شەرىئەتتىكى ئەقىيدە بولسا : *** ، قەلبىدە ئىككىلەنمەستىن ،شەكلەنمەستىن ئىشىنىشى ۋە قەتئىي جەزىم قىلىشىقا تىگىشلىك بىلىش ئىشلىرى بولۇپ ، ئاللاھ ئۇلارنى كىتابى ياكى پەيغەمبىرىگە(ئاللاھنىڭ تەرپلەشلىرى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) ۋەھىي قىلىش ئارقىلىق خەۋەر قىلغان.
ئاللاھ بىزنى ئىشىنىشكە بۇيرىغان ئەقىيدىلەرنىڭ ئاساسلىرى بولسا ئاللاھنىڭ مۇنۇ سۆزىدە تىلغا ئىلىنىدۇ:
[ ئاللاھ ئەلچىسى پەرۋەردىگارىدىن نازىل قىلىنغان نېمىگە(قۇرئانغا) ئىشەندى، مۇئىمىنلەرمۇ ھەم. ھەممەيلەن ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابلىرىغا ۋە ئۇنىڭ ئەلچىلىرىگە ئىشەندى ،(ئۇلار): ئۇنىڭ ئەلچىلىرىدىن ھېچقايسىسىنى ئايرىۋەتمەيمىز . (دەيدۇ) .ھەمدە ئۇلار: بىز ئاڭلىدۇق ۋە بويسۇندۇق . كەچۈرۈمىڭنى (تىلەيمىز)، پەرۋەردىگارىمىز ، (ھەممە) قايتىپ بارىدىغان جاي سىنىڭ دەرگاھىڭدۇر، دەيدۇ.] (بەقەرە(ئىنەك): 285).
ۋە شۇنىڭدەك بۇلارغا پەيغەمبەر(ئاللاھنىڭ تەرپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) مەشھۇر جەبرائىل ھەدىيسىدە مۇنداق دەپ ئىنىقلىما بەردى:
[ئىيمان(ئىشىنىش) : ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابىغا ، (ئاخىرەتتە)ئۇنىڭ بىلەن ئۇچرۇشۇشقا ۋە ئەلچىلىرىگە ئىشىنىشىڭ ھەمدە كىيىنكى تېرىلىشكە ئىشىنىشىڭدۇر .]
شۇنىڭ ئۈچۈن ***دىكى ئەقىيدە بولسا: ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بېرىشى ئارقىلىق بىلىنگەن ھەمدە ***نىڭ قەلبى ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بەرگەن ئىشلارغا چىڭ ئىشىنىشى ۋە جەزىم قىلىشى لازىم بولىدىغان مەسىلىلەردۇر .
مەنبە: ئىبنۇ ئۇسەيمىيننىڭ "ئىتىقاد چېقىنى"شەرھى ، ئۇمەر ئەشقەرنىڭ "ئاللاھ ھەققىدىكى ئەقىيدە"


سوئال: ئەقىيدە كەلىمىسىنىڭ مەنىسى نېمە؟
ج:
مەدھىيە ئاللاھقا بولسۇن.
ئەقىيدىلەر بولسا روھ ئۇنىڭغا ئىشىنىدىغان ، ھەمدە قەلبلەر ئۇنىڭ بىلەن ئارام تاپىدىغان ، ئىگىلىرى جەزىم قىلىدىغان ، ھېچقانداق شەك-شۈبھى ياكى دىلغۇللۇق ئارلىشالمايدىغان ئىشلاردۇر.
ئەرەب تىلىدىكى [ئەقىيدە] كەلىمىسى [عقد ئەقەدە] سۆز تومۇرىدىن ئىلىنغان بولۇپ ، مەنىسى : لازىم بولماق ،جەزىم قىلماق ، مۇقىملاشتۇرماق . قۇرئاندا كەلدىكى :
[ ﺍﻟﻠﻪ ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺳﻪﻫﯟﻩﻧﻠﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻗﻪﺳﯩﻤﯩﯖﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﺎﯞﺍﭘﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﻤﺎﻳﺪﯗ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﻪﺳﺘﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ(يەنى ،ئۆزۈڭلەرگە لازىم قىلغان ياكى ۋاجىپ قىلغان) ﻗﻪﺳﯩﻤﯩﯖﻼﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﺎﯞﺍﭘﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﯩﺪﯗ ،...] (مائىدە(داستىخان): 87)
ئەرەپچە كەلىمە[تعقيد الأيمان تەئېقىيدۇل ئەيمان (قەسەمنى چىڭ چەگمەك )] پەقەت قەلبنىڭ مەقسەت قىلىشى ۋە ئىرادە قىلىشى بىلەنلا بولىدۇ. عقد الحبل ئەقەدەل ھەبەل دىيىلسە ، ئۇنىڭ مەنىسى: ئارغامچىنى چەگدى، بولىدۇ.ھەمدە [الاعتقاد ئىېتىقاد] كەلىمىسىمۇ ئوخشاشلا ئەقەدە(چىگىش،باغلاش ،چىڭىتىش) سوز تومۇرىدىن ئىلىنغان . [اعتقدت كذا ئىېتىقەدتۇ كىزا(مەن مۇنداق ئىشەندىم ] دىيىلسە ئۇنىڭ مەنىسى : ئۇنى قەلبىمدە جەزىملەشتۈردۈم بولۇپ ، بۇ بولسا جەزىم قىلغۇچى ئەقىلنىڭ ھۆكمى بولىدۇ.
ئەمدى شەرىئەتتىكى ئەقىيدە بولسا : *** ، قەلبىدە ئىككىلەنمەستىن ،شەكلەنمەستىن ئىشىنىشى ۋە قەتئىي جەزىم قىلىشىقا تىگىشلىك بىلىش ئىشلىرى بولۇپ ، ئاللاھ ئۇلارنى كىتابى ياكى پەيغەمبىرىگە(ئاللاھنىڭ تەرپلەشلىرى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) ۋەھىي قىلىش ئارقىلىق خەۋەر قىلغان.
ئاللاھ بىزنى ئىشىنىشكە بۇيرىغان ئەقىيدىلەرنىڭ ئاساسلىرى بولسا ئاللاھنىڭ مۇنۇ سۆزىدە تىلغا ئىلىنىدۇ:
[ ئاللاھ ئەلچىسى پەرۋەردىگارىدىن نازىل قىلىنغان نېمىگە(قۇرئانغا) ئىشەندى، مۇئىمىنلەرمۇ ھەم. ھەممەيلەن ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابلىرىغا ۋە ئۇنىڭ ئەلچىلىرىگە ئىشەندى ،(ئۇلار): ئۇنىڭ ئەلچىلىرىدىن ھېچقايسىسىنى ئايرىۋەتمەيمىز . (دەيدۇ) .ھەمدە ئۇلار: بىز ئاڭلىدۇق ۋە بويسۇندۇق . كەچۈرۈمىڭنى (تىلەيمىز)، پەرۋەردىگارىمىز ، (ھەممە) قايتىپ بارىدىغان جاي سىنىڭ دەرگاھىڭدۇر، دەيدۇ.] (بەقەرە(ئىنەك): 285).
ۋە شۇنىڭدەك بۇلارغا پەيغەمبەر(ئاللاھنىڭ تەرپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) مەشھۇر جەبرائىل ھەدىيسىدە مۇنداق دەپ ئىنىقلىما بەردى:
[ئىيمان(ئىشىنىش) : ئاللاھقا ، ئۇنىڭ پەرىشتىلىرىگە ، كىتابىغا ، (ئاخىرەتتە)ئۇنىڭ بىلەن ئۇچرۇشۇشقا ۋە ئەلچىلىرىگە ئىشىنىشىڭ ھەمدە كىيىنكى تېرىلىشكە ئىشىنىشىڭدۇر .]
شۇنىڭ ئۈچۈن ***دىكى ئەقىيدە بولسا: ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بېرىشى ئارقىلىق بىلىنگەن ھەمدە ***نىڭ قەلبى ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ ئەلچىسى خەۋەر بەرگەن ئىشلارغا چىڭ ئىشىنىشى ۋە جەزىم قىلىشى لازىم بولىدىغان مەسىلىلەردۇر .
مەنبە: ئىبنۇ ئۇسەيمىيننىڭ "ئىتىقاد چېقىنى"شەرھى ، ئۇمەر ئەشقەرنىڭ "ئاللاھ ھەققىدىكى ئەقىيدە"


سوئال : يېيىشكە بولمايدىغان دېڭىز ھايۋانلىرى بارمۇ ؟
جاۋاب:
مەدھىيە ئاللاھقا بولسۇن
ئاللاھنىڭ بىزگە قىلغان نىئمەتلىرىدىن بىرى بولسا دىنىمىزنى ئاسان دىن قىلدى ، ئۇنى بىزگە تەس كېلىدىغان قىلمىدى ، كۈچ-قۇۋۋىتىمىز يەتمەيدىغان نېمىنى بىزگە يۈكلىمىدى . شۇنىڭ بىلەن ئۇ بۇرۇنقى شەرىئەتلەردە چەكلەنگەن نېمىلەردىن نۇرغۇنىنى بىزگە دۇرۇس قىلىپ بەردى ، ئۇلۇغ ئاللاھ مۇنداق دىگەن : « ﺍﻟﻠﻪ ﺳﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﺎﺳﺎﻧﻠﯩﻘﻨﻰ ﺧﺎﻻﻳﺪﯗ، ﺗﻪﺳﻠﯩﻜﻨﻰ ﺧﺎﻟﯩﻤﺎﻳﺪﯗ،» .
ئۇ دېڭىز يېمەكلىكلىرىدىن مەيلى ھايۋان بولسۇن ، ئۆسۈملۈك بولسۇن ، تېرىك ياكى ئۆلۈك بولسۇن ، ئۇلۇغ ئاللاھ مۇنداق دېگەن : « ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﻳﻮﻟﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﭙﻪﺋﻪﺗﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺳﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺩﯦﯖﯩﺰ ئوۋى ، ئۇنىڭدىن ﭼﯩﻘﯩﺪﯨﻐﺎﻥﻳﯧﻤﻪﻛﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﻫﺎﻻﻝ ﻗﯩﻠﯩﻨﺪﻯ،» ئىبنۇ ئەبباس مۇنداق دىگەن: " ئۇنىڭ ئوۋى بولسا ئۇنىڭدىن تېرىك ئىلىنغان نېمە ، ئۇنىڭدىكى يېمەكلىك بولسا ئۇنىڭدىن ئۆلۈك ھالەتتە ئېلىنغان نېمىدۇر . "
ھەمدە شۇنىڭدەك سۇ ھايۋانلىرىنىڭ بىر نەچچە تۈرىنى بىر قىسىم ئالىملار يۇقىرىقى رۇخسەتتىن مۇستەسنا قىلدى ، ئۇلار :
1- تىمساھ ، توغرىسى ئۇنى يېيىشكە بولمايدۇ ، چۈنكى ئۇ گەرچە ئۇزۇن مۇددەت سۇدا تۇرسىمۇ ، قۇرۇقلۇقتا ياشاش بىلەن بىللە ئۇنىڭ مەگىنى بار ، شۇڭا ئۇنىڭ مەگەنلىك قۇرۇقلۇق ھايۋىنى بولۇشى ئۇنى چەكلىنىش تەرىپىدە قىلىدۇ .
2- پاقا ، ئۇنى پەيغەمبەر ( ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) ئۆلتۈرۈشتىن توسقانلىقى ئۈچۈن ، يېيىشكە بولمايدۇ ، ئابدۇررەھمان بىن ئۇسماننىڭ ھەدىيسىدە كەلدىكى ، ئاللاھ ئەلچىسى ( ئاللاھنىڭ تەرىپلىشى ۋە ئامانلىق ئۇنىڭغا بولسۇن) پاقىنى ئۆلتۈرۈشتىن توسىدى . [ بۇنى ئىمام ئەھمەد ، ئىبنۇ ماجەھ نەقىل قىلغان بولۇپ ، سەھىيھ جامىئ ،6970-ھەدىيسكە قاراڭ .] ئاساسىي پرىنسىپ بولسا ھەرقانداق ئۆلتۈرۈشتىن توسۇلغان نېمىنى يېيىشكە بولمايدۇ ، ناۋادا يېيىش دۇرۇس بولسا ئىدى ،ئۆلتۈرۈشمۇ دۇرۇس بولاتتى .
3- بىر قىسىم ئالىملار دېڭىز يېلىنىنى بۇ دۇرۇسلۇقتىن چىقىرىۋەتتى ، توغرىسى شۇكى ،ئەگەر ئۇ پەقەت دېڭىزدىلا ياشايدىغان بولسا . . . ئاللاھنىڭ مۇنۇ : « ﺳﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﻳﻮﻟﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﭙﻪﺋﻪﺗﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥﺳﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺩﯦﯖﯩﺰ ئوۋى ، ئۇنىڭدىن ﭼﯩﻘﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﯧﻤﻪﻛﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﻫﺎﻻﻝ ﻗﯩﻠﯩﻨﺪﻯ،» سۆزىنىڭ ئومۇمى مەنىسىگە ئاساسەن ئۇنى يېيىشكە بولىدۇ .
4- سۇ ئىتى ۋە تاشپاقا ، توغرىسى شۇكى ،ئۇنى بوغۇزلىغاندىن كېيىن يېيىشكە بولىدۇ ، چۈنكى ئۇ قۇرۇقلۇق ھەم دېڭىزدا ياشايدۇ ، بۇ يەردە بىر پېرىنسىپ بار يەنى ، قۇرۇقلۇق ھەم دېڭىزدا ياشايدىغان ھەرقانداق نېمىگە، ئېھتىياتەن قۇرۇقلۇق ھايۋانلىرى ھەققىدىكى ئەھكاملار ئىلىنىدۇ ، شۇڭا قىسقۇچپاقىدىن باشقىسى شەرئىي بوغۇزلىنىدۇ ، قىسقۇچپاقا گەرچە قۇرۇقلۇق ھەم دېڭىزدا ياشىسىمۇ ئۇنى شەرئىي بوغۇزلاش بىھاجەت ، چۈنكى ئۇنىڭدا قان يوق .
5- گەرچە دېڭىز ھايۋىنى بولسىمۇ ، ھەر قانداق زېيىنى بار نېمىنى يېيىشكە بولمايدۇ ، ئاللاھ مۇنداق دېگەن : «. . . ﺳﯩﻠﻪﺭﺋﯚﺯۈﯕﻼﺭﻧﻰ (ھەم ﺑﯩﺮ- ﺑﯩﺮﯨﯖﻼﺭﻧﻰ) ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﻣﻪﯕﻼﺭ، ﺍﻟﻠﻪ ﻫﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻪﻥ ﺳﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﻧﺎﻫﺎﻳﯩﺘﻰﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻧﺪﯗﺭ.» « . ..ئۆزۈڭلارنى ھالاكەتكە تاشلىماڭلار ...»
مۇغنىي[ المغني] 11/83 ، ھاشىيەتۇ رەۋز [حاشية الروض] 7/430 ، تەفسىير ئىبنۇ كەسىير 3/197 ، ئەللامە فوۋزاننىڭ[ تائاملار ئەھكاملىرى ]غا قارالسۇن.
ھەمدە ئاللاھ ئەڭ بىلىدۇ .

*** س-ج
پېشۋا مۇھەممەد سالىھ مۇنەججىد

بۇنىڭدىن 修改HTML دىگەن تۈرنى تاللاپ كىرىپ قارىساق ھۆججەت چىقرىىدىغان بىر ستون بار ،ماۋۇ ھۆججەتنى ئاۋال كومپوتېرغا چۈشۈرۈپ ، ئاندىن ئاشۇ ستونغا كۆرسىتىپ بېرىپ قاچىلايمىز شۇنىڭ بىلەن بلوگدا ئۇيغۇرچە خەتلەر نورمال كۆرىنىدۇ . بۇ ھۆججەتنىڭ ئالاھىدىلىكى

érini yaqturmaydighan xotun néme hoquqqa ige ?

Talaq qélish(ajrishish) erning qolida . . Undaqta érini yaqturmaydighan xotun néme hoquqqa ige ?



Qerzawiy tori 4 -4-2007

Xelq"ara musulman alimlar ittipaqi reiysi pezilet sahibi yétük alim doktur yusuf qerzawiy mundaq bir soalni tapshuruwaldi : bu yerde nurghun kishilerning kallisigha kélidighan bir soal bar: bir qisim sewebler we aqlashlardin bilginimizdek , talaq qélish erning qolida bolghan bolsa ,undaqta sheriet némini ayalning qolida qildi Hemde nawada u érining eski mijezi ,yaki nachar exlaqi yaki heq-hoquqlirigha uning roshen sel qarishi , yaki beden yaki iqtisadi ajizliq seweblik uning bu heq-hoquqlarni ada qilmasliqi , yaki bashqa sewebler tüpeyli uning bilen turmush kechürüshni yaqturmisa , uning erning boyunturuqidin qutulushtiki yoli qaysi
Uninggha jawaben , yétük alim qerzawiy mundaq dédi :
Allahning ismi bilen bashlaymen , hemde medhiye allahqa bolsun , uning teriplishi we amanliq allahning elchisi muhemmedke bolsun , démekchimenki . .
Hemmidin dana qanun békitküchi (allah) ayalgha bir nechche chiqish yoli békitken bolup ,u ularning biri arqiliq qéyin ehwaldin qutulalaydu :
1- Nikah kélishimide talaqning z qolida bolushni shert qélishi , bu bolsa ebu heniyfe we ehmedning qarishida durus. Hemde sehiyhte barki :" ada qilishinglargha eng heqliq shert bolsa siler ferjler(ayalning jinsiy ezasi)ni u arqiliq halal nésablighan némidur . " Birlikke kélin"gen ,uqbeh bin amir hediysining bir qismi ; Lale we marjan : 2 / 894 .
2- Xel"e qélish: yeni érini yaqturmaydighan ayalning uningdin alghan toyluq we shuninggha oxshash némini uninggha qayturup bérish arqiliq zini uningdin azad qélishidur , chünki uning ayrilip kétish we er-xotunluq uwisini buzushni xalishi , hemde erning bolsa birdinbir ziyan tartquchi bolushi adilliq emes. . Allah mundaq digen : " nawada siler u ikkisining allahning cheklimilirige riaye qilalmasliqidin ensirisenglar , undaqta u ayalning (xel"e qélish üchün) qayturup bergen némisi heqqide her ikkilisige gunah yoq " [ beqere(inek): 229 ]
Hemde sünnette barki : sabit bin qeysning ayali allah elchisige (allahning teriplishi we amanliq uninggha bolsun)érige qattiq chlükini shikayet qildi ,shuning bilen u uninggha : " uninggha béghini qayturup béremsiz " Dégenidi_ bagh bolsa uning mehri idi_ u : hee .Dédi. Shuning bilen allah elchisi sabitqa uningdin béghini élishqa hemde oshuq almasliqqa buyruq qildi."Buxariy6 \170,talaq b lümi ,12-babta ibnu abbastin neqil qilin"ghan.
3- Ep telmise ikki h küm qilghuchining ayriwétishi. . Allah mundaq digen : " hemde eger u ikkisining ep telmeslikidin ensirisenglar ,undaqta u(er)ning ailisidin bir h küm qilghuchi we u(ayal)ning ailisidin bir h küm qilghuchini ewetinglar ,eger u ikkeylen yaxshilashni xalisa ,allah u ikkisini yarashturup qoyidu ," [nisa(ayallar) : 35 ] qur"anning bu aile mejlisini ikki h küm qilghuchi dep atishi ,u ikkiylenning h küm qélish we ayrish hoquqi barliqini k rsitidu .
Hemde bir qisim sahabiler mezkur ikki h küm qilghuchilargha : kélishtürüshni xalisanglar kélishtürünglar , we eger ayriwétishni xalisanglar ayriwétinglar , digen.
4- Jinsiy eyibler seweblik ayriwétish... Eger erde bir eyib bar bolup ,u uni jinsiy munasiwet qélishtin ajiz qélip qoysa , shuning bilen ayal ishini sotqa sun"ghan bolsa , undaqta u ayalni ziyandin tosush üchün ,u ikkisini ayriwétishke h küm qilidu. Chünki islamda ziyanmu yoq ,ziyan sélishmu yoq .
5- Xotun"gha ziyan yetküzüsh seweblik ajrashturush (talaq qildurush)... Eger er xotunigha ziyan yetküzgen ,uninggha azar bergen we uninggha xirajet qélishtin bash tartishqa oxshash ,zalimlarche uni tes kün"ge qoyghan bolsa , shuning bilen ayal qaziy (sotchi) din ajrashturush (talaq qildurush) ni telep qilsa , undaqta uningdin ziyanni we zulumni k türüsh üchün , uni mejburiy ajrashturidu (talaq qilduridu). Allah mundaq digen : " zulum qilish meqsitide ziyan yetküzüp ularni yéninglarda tutmanglar." [ Beqere(inek) :231 ] yene mundaq digen : " uningdin kéyin (xotunini) chirayliqche yénida tutush, yaki yaxshiliq bilen (yeni zulum qilmay, yaman gépini qilmay, kishilerni uningdin yiraqlashturmay) qoyuwétish lazim. " [ Beqere( inek) : 229 ] uninggha ziyan yetküzüshning biri bolsa uni naheq urush.
Belki bezi imamlar éghir qerzdar éri uning xirajitini qilalmisa , hemde ayal uni telep qilsa ,u ikkisini ayriwétishke bolidu digen ; Chünki u uni eqidige wapa qélish we güzel exlaq qatarida qobul qilmighanla bolsa , sheriet uninggha namrat er bilen achliqqa chidashni yüklimidi.
Mana bu chiqish yolliri arqiliq islam ayalgha bir qisim erlerning zorawanliqidin , hemde ularning naheq bashqurushidin qutulushqa bir nechche ishiklerni échip berdi . " Hazirqi zaman fetiwaliri " namliq kitabimning érini yaqturmaydighan xotunning heq-hoquqliri 2 / 361 - 366 ge qarang .
Erler tüziwalghan qanunlar ,ayallarning heq-hoquqlirini depsende qélishtin xaliy emes , lékin er we ayalni yaratquchi we u ikkisining perwerdigari tüzgen qanun bolsa uningda ne depsende qélish , ne artuq k rüsh yoq bolup , uning qanuni pütünley adildur.: (Alla gha) chin ishinidighan xelqke h kümde alla dinmu adil kim bar " [ Maide(dastixan) : 50 ]
Hemde allah yaxshi bilgüchidur.