Talaq qélish(ajrishish) erning qolida . . Undaqta érini yaqturmaydighan xotun néme hoquqqa ige ?
Qerzawiy tori 4 -4-2007
Qerzawiy tori 4 -4-2007
Xelq"ara musulman alimlar ittipaqi reiysi pezilet sahibi yétük alim doktur yusuf qerzawiy mundaq bir soalni tapshuruwaldi : bu yerde nurghun kishilerning kallisigha kélidighan bir soal bar: bir qisim sewebler we aqlashlardin bilginimizdek , talaq qélish erning qolida bolghan bolsa ,undaqta sheriet némini ayalning qolida qildi Hemde nawada u érining eski mijezi ,yaki nachar exlaqi yaki heq-hoquqlirigha uning roshen sel qarishi , yaki beden yaki iqtisadi ajizliq seweblik uning bu heq-hoquqlarni ada qilmasliqi , yaki bashqa sewebler tüpeyli uning bilen turmush kechürüshni yaqturmisa , uning erning boyunturuqidin qutulushtiki yoli qaysi
Uninggha jawaben , yétük alim qerzawiy mundaq dédi :
Allahning ismi bilen bashlaymen , hemde medhiye allahqa bolsun , uning teriplishi we amanliq allahning elchisi muhemmedke bolsun , démekchimenki . .
Hemmidin dana qanun békitküchi (allah) ayalgha bir nechche chiqish yoli békitken bolup ,u ularning biri arqiliq qéyin ehwaldin qutulalaydu :
1- Nikah kélishimide talaqning z qolida bolushni shert qélishi , bu bolsa ebu heniyfe we ehmedning qarishida durus. Hemde sehiyhte barki :" ada qilishinglargha eng heqliq shert bolsa siler ferjler(ayalning jinsiy ezasi)ni u arqiliq halal nésablighan némidur . " Birlikke kélin"gen ,uqbeh bin amir hediysining bir qismi ; Lale we marjan : 2 / 894 .
2- Xel"e qélish: yeni érini yaqturmaydighan ayalning uningdin alghan toyluq we shuninggha oxshash némini uninggha qayturup bérish arqiliq zini uningdin azad qélishidur , chünki uning ayrilip kétish we er-xotunluq uwisini buzushni xalishi , hemde erning bolsa birdinbir ziyan tartquchi bolushi adilliq emes. . Allah mundaq digen : " nawada siler u ikkisining allahning cheklimilirige riaye qilalmasliqidin ensirisenglar , undaqta u ayalning (xel"e qélish üchün) qayturup bergen némisi heqqide her ikkilisige gunah yoq " [ beqere(inek): 229 ]
Hemde sünnette barki : sabit bin qeysning ayali allah elchisige (allahning teriplishi we amanliq uninggha bolsun)érige qattiq chlükini shikayet qildi ,shuning bilen u uninggha : " uninggha béghini qayturup béremsiz " Dégenidi_ bagh bolsa uning mehri idi_ u : hee .Dédi. Shuning bilen allah elchisi sabitqa uningdin béghini élishqa hemde oshuq almasliqqa buyruq qildi."Buxariy6 \170,talaq b lümi ,12-babta ibnu abbastin neqil qilin"ghan.
3- Ep telmise ikki h küm qilghuchining ayriwétishi. . Allah mundaq digen : " hemde eger u ikkisining ep telmeslikidin ensirisenglar ,undaqta u(er)ning ailisidin bir h küm qilghuchi we u(ayal)ning ailisidin bir h küm qilghuchini ewetinglar ,eger u ikkeylen yaxshilashni xalisa ,allah u ikkisini yarashturup qoyidu ," [nisa(ayallar) : 35 ] qur"anning bu aile mejlisini ikki h küm qilghuchi dep atishi ,u ikkiylenning h küm qélish we ayrish hoquqi barliqini k rsitidu .
Hemde bir qisim sahabiler mezkur ikki h küm qilghuchilargha : kélishtürüshni xalisanglar kélishtürünglar , we eger ayriwétishni xalisanglar ayriwétinglar , digen.
4- Jinsiy eyibler seweblik ayriwétish... Eger erde bir eyib bar bolup ,u uni jinsiy munasiwet qélishtin ajiz qélip qoysa , shuning bilen ayal ishini sotqa sun"ghan bolsa , undaqta u ayalni ziyandin tosush üchün ,u ikkisini ayriwétishke h küm qilidu. Chünki islamda ziyanmu yoq ,ziyan sélishmu yoq .
5- Xotun"gha ziyan yetküzüsh seweblik ajrashturush (talaq qildurush)... Eger er xotunigha ziyan yetküzgen ,uninggha azar bergen we uninggha xirajet qélishtin bash tartishqa oxshash ,zalimlarche uni tes kün"ge qoyghan bolsa , shuning bilen ayal qaziy (sotchi) din ajrashturush (talaq qildurush) ni telep qilsa , undaqta uningdin ziyanni we zulumni k türüsh üchün , uni mejburiy ajrashturidu (talaq qilduridu). Allah mundaq digen : " zulum qilish meqsitide ziyan yetküzüp ularni yéninglarda tutmanglar." [ Beqere(inek) :231 ] yene mundaq digen : " uningdin kéyin (xotunini) chirayliqche yénida tutush, yaki yaxshiliq bilen (yeni zulum qilmay, yaman gépini qilmay, kishilerni uningdin yiraqlashturmay) qoyuwétish lazim. " [ Beqere( inek) : 229 ] uninggha ziyan yetküzüshning biri bolsa uni naheq urush.
Belki bezi imamlar éghir qerzdar éri uning xirajitini qilalmisa , hemde ayal uni telep qilsa ,u ikkisini ayriwétishke bolidu digen ; Chünki u uni eqidige wapa qélish we güzel exlaq qatarida qobul qilmighanla bolsa , sheriet uninggha namrat er bilen achliqqa chidashni yüklimidi.
Mana bu chiqish yolliri arqiliq islam ayalgha bir qisim erlerning zorawanliqidin , hemde ularning naheq bashqurushidin qutulushqa bir nechche ishiklerni échip berdi . " Hazirqi zaman fetiwaliri " namliq kitabimning érini yaqturmaydighan xotunning heq-hoquqliri 2 / 361 - 366 ge qarang .
Erler tüziwalghan qanunlar ,ayallarning heq-hoquqlirini depsende qélishtin xaliy emes , lékin er we ayalni yaratquchi we u ikkisining perwerdigari tüzgen qanun bolsa uningda ne depsende qélish , ne artuq k rüsh yoq bolup , uning qanuni pütünley adildur.: (Alla gha) chin ishinidighan xelqke h kümde alla dinmu adil kim bar " [ Maide(dastixan) : 50 ]
Hemde allah yaxshi bilgüchidur.
Uninggha jawaben , yétük alim qerzawiy mundaq dédi :
Allahning ismi bilen bashlaymen , hemde medhiye allahqa bolsun , uning teriplishi we amanliq allahning elchisi muhemmedke bolsun , démekchimenki . .
Hemmidin dana qanun békitküchi (allah) ayalgha bir nechche chiqish yoli békitken bolup ,u ularning biri arqiliq qéyin ehwaldin qutulalaydu :
1- Nikah kélishimide talaqning z qolida bolushni shert qélishi , bu bolsa ebu heniyfe we ehmedning qarishida durus. Hemde sehiyhte barki :" ada qilishinglargha eng heqliq shert bolsa siler ferjler(ayalning jinsiy ezasi)ni u arqiliq halal nésablighan némidur . " Birlikke kélin"gen ,uqbeh bin amir hediysining bir qismi ; Lale we marjan : 2 / 894 .
2- Xel"e qélish: yeni érini yaqturmaydighan ayalning uningdin alghan toyluq we shuninggha oxshash némini uninggha qayturup bérish arqiliq zini uningdin azad qélishidur , chünki uning ayrilip kétish we er-xotunluq uwisini buzushni xalishi , hemde erning bolsa birdinbir ziyan tartquchi bolushi adilliq emes. . Allah mundaq digen : " nawada siler u ikkisining allahning cheklimilirige riaye qilalmasliqidin ensirisenglar , undaqta u ayalning (xel"e qélish üchün) qayturup bergen némisi heqqide her ikkilisige gunah yoq " [ beqere(inek): 229 ]
Hemde sünnette barki : sabit bin qeysning ayali allah elchisige (allahning teriplishi we amanliq uninggha bolsun)érige qattiq chlükini shikayet qildi ,shuning bilen u uninggha : " uninggha béghini qayturup béremsiz " Dégenidi_ bagh bolsa uning mehri idi_ u : hee .Dédi. Shuning bilen allah elchisi sabitqa uningdin béghini élishqa hemde oshuq almasliqqa buyruq qildi."Buxariy6 \170,talaq b lümi ,12-babta ibnu abbastin neqil qilin"ghan.
3- Ep telmise ikki h küm qilghuchining ayriwétishi. . Allah mundaq digen : " hemde eger u ikkisining ep telmeslikidin ensirisenglar ,undaqta u(er)ning ailisidin bir h küm qilghuchi we u(ayal)ning ailisidin bir h küm qilghuchini ewetinglar ,eger u ikkeylen yaxshilashni xalisa ,allah u ikkisini yarashturup qoyidu ," [nisa(ayallar) : 35 ] qur"anning bu aile mejlisini ikki h küm qilghuchi dep atishi ,u ikkiylenning h küm qélish we ayrish hoquqi barliqini k rsitidu .
Hemde bir qisim sahabiler mezkur ikki h küm qilghuchilargha : kélishtürüshni xalisanglar kélishtürünglar , we eger ayriwétishni xalisanglar ayriwétinglar , digen.
4- Jinsiy eyibler seweblik ayriwétish... Eger erde bir eyib bar bolup ,u uni jinsiy munasiwet qélishtin ajiz qélip qoysa , shuning bilen ayal ishini sotqa sun"ghan bolsa , undaqta u ayalni ziyandin tosush üchün ,u ikkisini ayriwétishke h küm qilidu. Chünki islamda ziyanmu yoq ,ziyan sélishmu yoq .
5- Xotun"gha ziyan yetküzüsh seweblik ajrashturush (talaq qildurush)... Eger er xotunigha ziyan yetküzgen ,uninggha azar bergen we uninggha xirajet qélishtin bash tartishqa oxshash ,zalimlarche uni tes kün"ge qoyghan bolsa , shuning bilen ayal qaziy (sotchi) din ajrashturush (talaq qildurush) ni telep qilsa , undaqta uningdin ziyanni we zulumni k türüsh üchün , uni mejburiy ajrashturidu (talaq qilduridu). Allah mundaq digen : " zulum qilish meqsitide ziyan yetküzüp ularni yéninglarda tutmanglar." [ Beqere(inek) :231 ] yene mundaq digen : " uningdin kéyin (xotunini) chirayliqche yénida tutush, yaki yaxshiliq bilen (yeni zulum qilmay, yaman gépini qilmay, kishilerni uningdin yiraqlashturmay) qoyuwétish lazim. " [ Beqere( inek) : 229 ] uninggha ziyan yetküzüshning biri bolsa uni naheq urush.
Belki bezi imamlar éghir qerzdar éri uning xirajitini qilalmisa , hemde ayal uni telep qilsa ,u ikkisini ayriwétishke bolidu digen ; Chünki u uni eqidige wapa qélish we güzel exlaq qatarida qobul qilmighanla bolsa , sheriet uninggha namrat er bilen achliqqa chidashni yüklimidi.
Mana bu chiqish yolliri arqiliq islam ayalgha bir qisim erlerning zorawanliqidin , hemde ularning naheq bashqurushidin qutulushqa bir nechche ishiklerni échip berdi . " Hazirqi zaman fetiwaliri " namliq kitabimning érini yaqturmaydighan xotunning heq-hoquqliri 2 / 361 - 366 ge qarang .
Erler tüziwalghan qanunlar ,ayallarning heq-hoquqlirini depsende qélishtin xaliy emes , lékin er we ayalni yaratquchi we u ikkisining perwerdigari tüzgen qanun bolsa uningda ne depsende qélish , ne artuq k rüsh yoq bolup , uning qanuni pütünley adildur.: (Alla gha) chin ishinidighan xelqke h kümde alla dinmu adil kim bar " [ Maide(dastixan) : 50 ]
Hemde allah yaxshi bilgüchidur.
0 comments:
Post a Comment